James Cook


James Cook

James Cook urodził się 7 listopada 1728 roku w brytyjskim hrabstwie Yorkshire. Był drugim z ośmiu dzieci. Gdy Cook miał 8 lat jego rodzina przeniosła się do Great Ayton. Młody Cook zaczął uczęszczać do lokalnej szkoły za którą płacił mu pracodawca jego ojca. Po 5 latach pobierania nauk w tej placówce zaczął pracować dla swojego ojca, rolnika, który wtedy awansował już na wyższe stanowisko. Cook Junior był zdolnym matematykiem, astronomem i kartografem. W wolnym czasie lubił wspinać się na pobliskie wzgórze i delektować samotnością. W wieku 16 lat Cook przeniósł się ok. 30 kilometrów od domu do pobliskiej wioski rybackiej Staithes, aby zostać praktykantem i pomocnikiem Williama Sandersona, właściciela sklepu spożywczego. Historycy twierdzą, że właśnie patrząc przez szybę tego sklepu Cook poczuł fascynację morzem. Po półtora roku przyszły podróżnik zrozumiał, że nie nadaje się do tej pracy i przeniósł się do leżącego nieopodal portowego miasta Whitby, gdzie poznał przyjaciół Sandersona- Johna i Henry’ego Walkerów, handlarzy węglem i posiadaczy statków. Cook został więc wzięty pod skrzydła braci Walkerów i uczył się zawodu kupca jako swego rodzaju praktykant na małej flocie statków handlując węglem na całym brytyjskim wybrzeżu.

Jego pierwsza podróż odbyła się na węglowcu o nazwie „Freelove”. To na nim i na kilku innych kabotażowcach żeglował między Tyne a Londynem. Dokształcał się również w algebrze, geometrii, trygonometrii, astronomii czy w nawigacji. Musiał dobrze opanować te przedmioty, aby móc dowodzić swoim własnym statkiem. Po trzyletnim stażu Cook zaczął pracować na statkach handlowych pływających po Morzu Bałtyckim. W 1752 r. po przejściu egzaminów przeszedł przez kilka stopni w marynarce, aby niedługo potem znaleźć się na drodze do objęcia posady dwumasztowym węglowcu o nazwie „Friendship”. W 1755 r. zgłosił się na ochotnika do Royal Navy w czasie, gdy Wielka Brytania szykowała się do wojny siedmioletniej, co wiązało się z koniecznością powrotu do najniższego stopnia w marynarskiej hierachii. Jednak Cook wiedział, że wstąpienie do marynarki to świetny sposób na przyspieszenie swojej obiecującej kariery.

Jego pierwszym statkiem na wojskowej drodze był HMS Eagle, na którym służył na stanowisku podobnym do dzisiejszego podporucznika Królewskiej Marynarki Wojennej oraz jako Starszy Marynarz pod kapitanem Josephem Hamarem. Po roku przeszedł pod pieczę kapitana Hugh Pallisera. W październiku i listopadzie tego roku brał udział w przejęciu jednego z francuskich statków wojennych a także zatapianiu innego. Po tych wydarzeniach awansował na stanowisko bosmana. Pierwszy raz, kiedy formalnie dowodził przypada na 1756 r., kiedy to miał pod rozkazami załogę małego kutra „Cruizer”, dołączonego do HMS Eagle. W czerwcu następnego roku w Trinity House w Deptford Cook zdał egzamin na „sailing master”. Stopień ten kwalifikował go do nawigowania statkami królewskiej floty. Został więc przydzielony do fregaty HMS Solebay, którą dowodził kapitan Robert Craig. W czasie wojny siedmioletniej Cook służył w Ameryce Północnej na HMS Pembroke, okręcie czwartej klasy. Wraz z resztą załogi Cook brał udział w przejęciu Twierdzy Louisbourg z rąk Francuzów w 1758 r. a także twierdzy w Quebec rok później.

W czasie służby dał się poznać jako świetny kartograf i miernik. Te umiejętności zostały wykorzystane chociażby podczas kreślenia mapy Nowej Fundlandii na pokładzie HMS Grenville w latach 60 XVIII w. Czas spędzony w tych okolicach sprawił, że udało się uzyskać dokładną mapę o wielkiej skali wybrzeży wspomnianej wyspy. Kartograficzne i miernicze zasługi zostały zauważone przez Admiralicję w kulminacyjnym punkcie kariery Cook’a a także w przełomowej chwili dla brytyjskiej żeglugi. 25 maja 1768 r. Admiralicja zgłosiła Cook’a na dowódcę naukowej wyprawy na wody Oceanu Spokojnego. Jej celem była obserwacja i dokumentowanie przejścia Wenus na tle tarczy słońca. Obserwacje zestawione z poczynionymi w innych miejscach badaniami pozwoliłyby na określenie odległości Ziemi od Słońca.

W wieku 39 lat James Cook został mianowany porucznikiem, mógł więc już dowodzić statkami. W dodatku Towarzystwo Królewskie uznało, że przysługuje mu premia w wysokości 100 gwinei jako dodatek do standardowej pensji. Ekspedycja wyruszyła 26 sierpnia 1768 r. na statku HMS Endeavour. Opłynęli przylądek Horn i płynęli dalej na zachód przez Pacyfik. 14 kwietnia 1769 r. ekspedycja dotarła na Tahiti. To na tej wyspie zostały poczynione obserwacje tranzytu Wenus. Niestety, badania nie były na tyle dokładne na ile zakładano. Po zakończeniu prac, Cook dostał dodatkowe rozkazy od Admiralicji na dalszą część wyprawy- przeszukiwanie Oceanu Spokojnego w celu znalezienia śladów legendarnej Terra Australis.

Cook pożeglował więc do Nowej Zelandii i nakreślił dokładną mapę linii brzegowej dopuszczając się jedynie drobnych pomyłek. Następnie kontynuował podróż dalej na zachód. 19 kwietnia 1770 roku dotarł do północno-wschodniego brzegu Australii. Cook wraz załogą byli pierwszymi Europejczykami, którym udało się dotrzeć do wschodniego brzegu tego kraju. 23 kwietnia po raz pierwszy miał styczność z Aborygenami. 6 dni potem załoga zeszła na ląd a Cook ochrzcił to miejsce Zatoką Płaszczek, jednak potem zmienił nazwę na Zatokę Botaniczną. Nawiązał też pierwszy bezpośredni kontakt z aborygeńskim plemieniem Gweagal. Następnie opuścił Zatokę Botaniczną i udał się na północ. 11 czerwca HMS Endeavour osiadł na mieliźnie na Wielkiej Rafie Koralowej. Statek był bardzo uszkodzony, co spowodowało znaczne, bo aż 7 tygodniowe, opóźnienia, powodowane koniecznymi naprawami. Gdy statek był już sprawny ekspedycja popłynęła dalej i w południe 22 sierpnia 1770 r. dotarli do miejsca, które Cook nazwał Przylądkiem York. Dalej Cook przedostał się przez niebezpiecznie płytkie wody Cieśniny Torresa. Szukając wysoko położonego punktu widokowego Cook zobaczył stepowe wzniesienie na pobliskiej wyspie, z którego miał nadzieję zobaczyć przesmyk na Ocean Indyjski. Cook, wraz z naturalistą Josephem Banksem oraz dwoma innymi mężczyznami wspięli się na wzniesienie i dostrzegli przejście. Po powrocie na statek i ogłoszeniu wiadomości załoga zaczęła świętować.

Do Anglii powrócili przez Dżakartę, gdzie wielu członków załogi zmarła na skutek malarii. Po drodze minęli Przylądek Dobrej Nadziei a 12 lipca 1771 r. znaleźli się na wyspie Świętej Heleny. Po powrocie w rodzinne strony dzienniki Cook’a zostały opublikowane, a on sam stał się bohaterem wśród uczonych. Jednak wśród zwykłego społeczeństwa to botanik Joseph Banks był uznawany za gwiazdę. Motywowany sławą próbował nawet objąć dowodzenie nad drugą wyprawą Cook’a, lecz zrezygnował. Na drugą wyprawę brytyjskiego kapitania w charakterze naukowców wzięto Johanna Reinholda Forstera oraz jego syna Georga. Natomiast sam kapitan na pięć dni przed wypłynięciem usłyszał dobrą nowinę- urodził mu się syn George. Niedługo po powrocie z pierwszej wyprawy, Cook został promowany do rangi komandora. W 1772 r. został wyznaczony do poprowadzenia kolejnej naukowej ekspedycji w imieniu Towarzystwa Królewskiego.

Tym razem głównym celem miało być poszukiwanie wspomnianej wcześniej Terra Australis. Alexander Dalrymple wraz z innymi członkami Towarzystwa Królewskiego wierzyli, że legendarny kontynent leży na południe od australijskich wybrzeży. Tym razem Cook wypłynął na HMS Resolution, a Tobias Furneaux objął dowodzenie nad towarzyszącym Cook’owi HMS Adventure. Ekspedycja była pierwszą, która dotarła do południowego koła podbiegunowego. Miało to miejsce 17 stycznia 1773 r. W antarktycznej mgle oba statki zgubiły się i w konsekwencji rozdzieliły. HMS Adventure dotarł do Nowej Zelandii, gdzie w walce z plemieniem Maori poległa część jego załogi, po czym powrócił do Wielkiej Brytanii. Z kolei Cook zmierzał dalej w kierunku Antarktyki. Nie udało mu się jednak dobić do brzegu, chociaż było blisko, ponieważ musiał zawrócić w kierunku Tahiti, aby uzupełnić zapasy. Następnie obrał kurs południowy w kolejnej bezowocnej próbie dotarcia do Terra Australis. Zabrał ze sobą młodego mieszkańca Tahiti imieniem Omai. Zanim powrócił do Anglii, nakreślił mapę Południowej Georgii, którą obrał w posiadanie. Po dokonaniu tego ruszył w kierunku RPA, skąd obrał kurs powrotny. Podróż ta obaliła mit o istnieniu legendarnego kontynentu. Po powrocie Cook został promowany na kapitana i mógł przejść na emeryturę, którą mógł odbywać na posterunku oficerskim w szpitalu Greenwich. Niechętnie przystał na tę sugestię, lecz poprosił o możliwość opuszczenia stanowiska, jeśli pojawiłaby się okazja do powrotu do czynnej służby. Został również członkiem Towarzystwa Królewskiego a także odznaczony medalem Copleya za ukończenie ekspedycji bez strat spowodowanych szkorbutem. Jego portret został namalowany przez Nathaniela Dance-Hollanda, zjadł obiad z biografem i politykiem James Boswell czy został opisany w szczodrych słowach w Izbie Lordów.

James Cook potrzebował do szczęścia morza . Zgłosił się więc na ochotnika poprowadzenia kolejnej, trzeciej już wyprawy, mającej odnaleźć Przejście Północno-Zachodnie. Podczas swojej ostatniej wyprawy Cook po raz kolejny wszedł na pokład HMS Resolution, a kapitan Charles Clerke dowodził HMS Discovery. Pobocznym celem podróży było umożliwienie Omaiowi powrotu na Tahiti. Po tym Cook pożeglował na północ i w 1778 r. został pierwszym Europejczykiem, który dotarł na Hawaje. Po zejściu na ląd w 1778 r. w porcie Waimea w Kauai, Cook nazwał archipelag Wyspami Sandwicha, na cześć Johna Montagu, 4. Hrabiego Sandwich. Popłynął dalej na północ po czym zwrócił się w kierunku północno-wschodnim, żeby eksplorować wybrzeża Ameryki Północnej. Dotarł w okolice Oregonu, lecz zła pogoda zmusiła ekspedycję do przemieszczenia się na południe. Cook nieświadomie przepłynął Cieśninę Juana de Fuca, a potem dostał się w pobliże wyspy Vancouver. Relacje między kapitanem Cookiem a załogą były serdeczne i ciepłe, choć momentami napięte. Wcześniej Cook zakotwiczył w Yuquot. Mieszkańcy tej miejscowości zażądali dużo więcej dóbr materialnych, niż inne ludy hawajskich archipelagów. Brytyjczycy w zamian dostali min. skóry wydr morskich. Po opuszczeniu tych terytoriów Cook skartografował całe wybrzeże aż do Cieśniny Beringa.

W drugim tygodniu sierpnia 1778 r. Cook przepłynął przez Cieśninę Beringa i pożeglował na wody Morza Czukockiego. Skierował się dalej na północny-wschód w kierunku wybrzeży Alaski, jednak jego plany pokrzyżowały zamarznięte wody. Udał się więc na zachód na wybrzeża Syberii, a później na południowy-wschód, aby ponownie przepłynąć Cieśninę Beringa. Na początku września 1778 r. powrócił na Morze Beringa i rozpoczął podróż w kierunku Wysp Sandwicha. Cook był coraz bardziej sfrustrowany i najprawdopodobniej cierpiał na zatrucie pokarmowe. Najprawdopodniej doprowadziło to do nieodpowiedzialnych i nierozważnych zachować, takich jak zmuszanie załogi do jedzenia mięsa morsów.

Na Hawaje Cook powrócił w 1779 r. Po opłynięciu archipelagu, które zajęło około 8 miesięcy, zszedł na ląd w zatoce Kealakekua na wyspie Hawai’i, największej wyspie tego archipelagu. Przybycie Cook zbiegło się w czasie z Makahihi, hawajskimi dożynkami na cześć polinezyjskiego boga Lono. Niektórzy Hawajczycy uznali Cook’a za wcielenie boga Lono. Po miesięcznym pobycie Cook chciał kontynuować swoją wyprawę. Krótko po wypłynięciu statek się zepsuł i kapitan był zmuszony powrócić na Hawaje w celu naprawienia uszkodzeń. Napięcie między Europejczykami a mieszkańcami Hawajów rosło. Jedna grupa tubylców ukradła małą łódkę Cook’a, za to Cook próbował porwać dla okupy króla Hawai’i, Kalani’opu. Następnego dnia, tj. 14 lutego 1779 r. Cook wrócił do wioski i podstępem wyprowadził króla. Jedna z jego żon wraz z dwoma mężczyznami błagali króla by nie odpływał. Hawajczycy robili wszystko by odwrocić uwagę Cooka, podczas gdy sami przygotowywali się do ataku. W potyczce z tubylcami Cook został zabity. Zginęło również czterech innych marynarzy, a dwóch zostało rannych. Była to nieodżałowana strata dla jego marynarzy.

Tak zakończyła się kariera wielkiego podróżnika i badacza. Jego zasługi na polu odkryć geograficznych są olbrzymie. Ustalił ostatecznie zarysy Australii i obalił przypuszczenia innych o wielkim lądzie południowym. Odkrył i zbadał wiele archipelagów na Oceanie Spokojnym i ze wszystkich dotychczasowych podróżników najdalej się wysunął na południe. Pod względem polityczno-gospodarczym położył podwaliny pod kolonie brytyjskie w Australii.

Polecane teksty:

Mapa Świata 1720

Wielkie odkrycia geograficzne

Historia epoki wielkich odkryć georgaficznych. Rozwój żeglarstwa, przyczyny działania odkrywców i skutki dla cywilizacji w XV i XVI wieku.

Czytaj dalej
Malarstwo marynistyczne

Marynizm i malarstwo marynistyczne

Historia sztuki i malarstwa marynistycznego. Co inspirowało artystów do tworzenia swoich dzieł z elementami morskimi. Jakie były największe dzieła kolejnych epok.

Czytaj dalej
Film Wyprawa Magellana

Film Wyprawa Magellana

Wyprawa Magellana to animowana podróż dookoła Ziemi z barwnymi przygodami, życiem na statku, dziką przyrodą oraz wątkiem miłosnym.

Czytaj dalej